Cakacaka raraba e Vaturu

E veitalanoataki e Palimedi ena macawa oqo na macala ni nodratou vakadidike na komiti ni veika bula e Palimedi (Committee on Natural Resources) me vaka na ‘petition’ au a vakacuruma ena yabaki 2015, me baleti Vaturu.

Oqo na nodra gadreva e vica na wekada e keya me dikevi vakavinaka na taukeni ni qele e tagavi tiko kina na wai ka vagunuva tiko e vuqa sara na lewe ni vanua, wili kina na veibisinisi lelevu e Nadroga, Nadi kei Lautoka.

Era sivia e lima na drau o ira na wekada era sainitaka na ‘petition’ oqo.

E vuqa na veika vakaPalimedi e tauyavutaki mai e Peritania, ka yavutaki talega kina na vei Palimedi kece e vuravura, me vakataki Viti. Na ‘petition’ e tekivutaki mai Peritania dua vei ira na gaunisala e rawa ni rogoci kina na domo ni lewenivanua e Palimedi.

Ena so na gauna e dau dredre me rogoci na domo ena taro, se ena mosoni, ka dau yaga kina na ‘petition’.

Me vaka na i tuvatuva vakaPalimedi, e lewa na Marama na Sipika meratou vakadikeva na komiti ni veika bula na veitikina e cauraki ena ‘petition’, ka mai vakasavu tukutuku e Palimedi ni sa vakacavari na nodratou vakadidike.

E vakaiyaragitaki na komiti ni Palimedi ena kaukauwa me vaka e dua na mata veilewai torocake (High Court), ka sega ni dua ena vakuwai koya kevaka e kacivi me mai soli tukutuku.

E liutaki iratou na komiti oqo o Hon. Joeli Cawaki; ka ratou lewena o Hon. Alifereti Nabulivou; Hon. Samuela Vunivalu, Hon. Kiniviliame Kiliraki, kei Hon. Josefa Dulakiverata.

E rabailevu sara na nodratou vakadidike na wekadatou lewe ni komiti, wili kina na lewe ni vanua kei na veitabana eso vakamatanitu era mai soli tukutuku.

Ena kena sa mai vakacavari nodratou vakadidike, eratou sa qai vakarautaka e dua na i tukutuku vakaPalimedi, ka keimami dau dikeva sara vakavinaka ena buturara ni Palimedi, vakabibi na nodratou vakatutu (recommendations) me wali kina na leqa.

E vakaraitaki ni sa vakadeitaki o iratou e nodratou na qele koya, ia, e gadrevi me soveataki vakavinaka mera kila na nodra dui yalayala.

E qele vakaitamera sara ka veiulunivanua, e mani nanumi kina me vakayacori na veivakadeitaki ena sovea.

Ena nodratou vakatututaka tiko na komiti na sovea, e lako vata tiko kei na nodratou vakadiloa ni vaka e sega ni tiko na yalo ni veiliutaki me wali kina na leqa oqo e Vaturu.

E a leqa makawa sara e basika cake mai oqo, ka vaka e vakaweleweletaki.

E a tauyavutaki na cakacaka vakaitamera, ka yaga raraba oqo e Vaturu ena 1979 ena nodra gauna na Turaga na Prime Minister o Ratu Sir Kamisese Mara.

E vosa kina o Hon. Nawaikula ka vakabibitaka mera maroroi ka taqomaki na iTaukei ni yau bula ena veika e nodra ka bula kina na noda vanua.

E kaya o Hon. Nawaikula me kakua na veidusi, se o cei e cala, meda yalovata ga ka vakavinakataki na tikina eso me veiganiti kei na bula e daidai. E rabailevu sara na veitikina e vosa kina o Hon.

Nawaikula; wili kina o Monasavu kei Nawailevu, ka cauraka tiko me veiraurau na i dole e nodra na iTaukei kei na veika e bula kina na lewenivanua raraba ena kena vakayagataki na nodra i yau bula.

E vosa talega o Hon. Dulakiverata ka vakadiloa na kena dau vakaweleweletaki na veitikina bibi eso e tarai keda na iTaukei ni yaubula.

Era sa raica tiko na itaukeiniqele e Vaturu na kena yaga raraba na wai e tagavi tiko ena nodra qele, ia, era dravudravua nira vakatautauvatani kei ira na lewe ni vanua tale eso, vakabibi na veibisinisi, me vakataki ira na vei otela lelevu e Denarau.

E vakaraitaka o Hon. Dulakiverata, ni kevaka e sa tubu cake na bula vakabisinisi ena veivagunuvi ena wai e Vaturu, e dodonu me tubu cake vakakina na nodra i wasewase na itaukei e Vaturu.

Au a qai vakuria ka vakaraitaka na noqu duavata kei rau na noqu tokani ruarua oqo.

Au vakaraitaka talega ni vica na tikina ni veiyalayalati e dodonu me sikovi tale me vaka na i dole ni kau ka tubu tiko era na sega ni tamusuka rawa; kei na veivakatorocaketaki vakasaravanua era gadreva na itaukei ni qele.

Au vakadeitaka ni’u a kila vakavinaka na veisau ni bula ena kena sa mai vakacavari o Vaturu.

Keimami a dau rarawataka na kena maca vakawasoma na wai, ka keimami vakavinavinaka kivei ira na veiliutaki ena gauna koya ena raiyawa kei na yalomatua me vakayacori na cakacaka vakaitamera e Vaturu.

E daidai e vaka meda sa dokadokataka na tubu vakailavo e Viti, ia, e rawa kece oqo ena veika vakaitamera era tara cake o ira era sa liu.

E so era na vakadiloi ira beka, ka ra guilecava ni vaka oya o keda ena noda dau veivakaturagataki, lomasoli ka dau veimaroroi.

Ia, me vaka na neitou i le tiko na veiwekani, meda vakuria na veika era sa rawata vei keda na noda veiliutaki ena gauna koya; me vakadikevi vakavinaka, me veiganiti kei na veika e rawata o Viti e daidai, ka wasei vakavinaka me veiraurau vua na iTaukei ni yaubula.

Eda gadreva kece na bula sautu; meda kakua ni mata sarasara tiko nira caka nodra na dau buliyau mera vakaiyau; o koya oqo keitou vakabibitaka tiko kina na veiwekani, me kakua ni vakaweleweletaki na kena qaravi na veika e noda na iTaukei, me vaka eratou dikeva na lewe ni komiti e Palimedi e Vaturu.