ESA koto oqo e ra na nona i tukutuku o Ratu Lagani Bukiyana wasawasa mai na yavusa Nadawa ena mataqali o Tabaisa ena koro o Sawaieke, Gau ena Yatu Lomaiviti, ni wiliwili sara yani.
Isa… Na Turaga tukaqu vakarua ka a mai taura nai tutu vaka Takalaigau nira se qai yabaki 40 vakacaca na yabaki ni nodra bula. E ratou dau talanoataka na neitou Ratu e ratou sa dui bale e vica na ka me baleta na neitou Ratu levu qo. Matai e ratou dau tukuna na nodra yabaki ni bula era a yabaki 122 era sa qai mai vakacegu.
Au a Sega soti sara ni dau kauwai kina vakalevu me yacova na yabaki sa oti ena noqu sa tekivu me’u kauwai meu vakacakulea na veika me baleta na neitou kawa.
“Keirau mani lako vaka veiwatini vei ratou na tabana ka qarava na vei tukutuku makawa ena Lotu Mormon (LDS). Au via vakaraica nai vola tukutuku me baleti ira era a mate ena yabaki 1937 sai koya na yabaki e a mate kina na turaga Takalaigau Rt Tomasi Tokalauvere.”
Ena dela ni noqu vaka qaqara au mani raica na yacadra kau kurabui niu raica na nodra i vola ni mate (Death Certificate) ka toqai sara tuga mai vakamatata na 122 years old. Volai toka na vuni nodra mate ni sa malumalumu ga mai.
Siga rua na nodra davo nira sa malumu ga mai me yacova ni sa cavuka na nodra i cegu. Volai toka mai enai vola o koya ka lai tukutuku ko Mosese Vakatale.
Na yacai vuniwai koya ka vakadinadina kei na yacai koya nai talatala ka cakava na lotu ni the veibulu ko Talatala Alivereti Navolaca a talatala tiko ena koro ko Sawaieke ena gauna oya.
Au qai rogoca ni ra turaga ni Kadavu. E ratou tukuna na neitou qase ni a caka vakatolu na kena i burua bula. Sa qai bula balavu ga. Ia oya ga na nodra gagadre.
Sa kau rawa yani na kena kisi ka dau laki vakarewa tu kina nodra loma ni vale ko Nacavuturaga.
Na nodra vale ei matai ni vale kau ena loma ni koro ka se duri tiko ga ena gauna nikua ia sa ra veveka ga mai na kena kava. E dua tale na ka e ratou tukuna tiko mai na neitou qase nia tubu vakarua na batina na turaga qo.
Nira sa tekivu lulutu tiko mai na batidra ni sucu nira sa qase era qai tubu tale tiko mai ni sa qase tu. E rairai e vuna beka ni dau saqa ena waitui na kena kakana.
E tukuna vei au e dua na buqu mai na koro ka ratou kawa ni bete ko buqu Venilove Bale nira se gone lalai era dau tayalo ena bavelo kau se na waqa vaka viti kei ira na marama kei na nodra kitu me tawa mai na waitui me dau saqa kina na kena draunikau se kakana dina.
E ratou tukuna na neitou qase ni turaga qo e sa ciqomi oti na lotu e Sawaieke se boto walai tikoga se lako tikoga na kana tamata se usa tikoga na bokola ki na yanuyanu turaga na nodra i votavota vei ira na Vunivalu e Bau ni sa tukuni lesu tiko ki Sawaieke me sa kua. Takalaigau sa lotu ko Bau sa lotu na vunivalu dina ni sa qai mai cegu ena dua na gauna e muri.
Ia keitou sa bau mai kalouca toka kina vakalailai kalougata ni keitou sa qai soro kina lotu ena vica na yabaki sa oti ena vuku ni vakacalaka e a cakava nia sa ciqomi na lotu se boto walai tikoga na tukai keitou oqo.
Au na qai biuta mai ena dua na gauna nona a vakatarogi tiko mai vua na marama Ranadi Vikatoria ena nodra mai veiqaraqaravi vakaturaga na vanua vakaturaga o Sawaieke ena vuku ni kanakana ni tamata ka tiko vei keitou na kedrau itaba kei na nonai vakamacala.
E a lako ki Levuka ena vuku ni vuli volavola mera saini me vaka nira turaga gone duadua toka beka ena gauna oya ka ra talairawarawa kina veilesi vakaturaga mera qiria na lali ni nodra kacivi na Turaga bale kei Viti mera sainitaka na soli ni vanua ko Viti ki Peritania.
Sai koya na tukaqu ni raici lesu na bula balavu ni nodra yabaki nira se taura tu nai tutu vaka Takalaigau ni se bera saraga ni se cabe na lotu e Viti. Era se kawa mai nei Damudamu.
Ka tamadra na tukaqu ko Werekoro ka tiko qo vei au nai vola ni a lako mai Lasakau ena yanuyanu turaga mai Bau sa rauta me talairawarawa me qiria na lali ni soli ni vanua.
Na yaca na Ratu Tomasi Tokalauvere e yaca mai vei ratou na Sauturaga e Sawaieke enai tikotiko vakaturaga o Natuvakasuka ka ratou dau sauvaka bulia se vagunuva na Takalaigau.
Baleta ni a Takalaigau tu mai ena Daku ni kuila ka yacova mai na loma ni kuila sa tekivu talega kina na i vola. Ena nodra volai oya sa keimami volai talega o keimami na qai muri mai me sa keimami Tokalauvere me sa yacai keitou tiko vaka kawa edaidai.
O qori saka ga eso nai tukutuku kau vakalekaleka takaga me baleta na Turaga tukaqu vakarua me baleti Ratu Tomasi Tokalauvere na turaga Takalaigau. Ni kalougata tiko ka me Noda vata na vakacegu ni Turaga.
Ena qai tomani tale yani.
