NA veisisivotaki e na i tutu ni veiliutaki, e vakavuna na nona biu vanua mai kina e dua na luve ni Lota (Lord) mai Igiladi, ka sa mai kacikaci sara toka ni cagi e na dua na delana, e na yasa ni koro ko Naivaka, e na Tikina ko Navakasiga, e na yasana ko Bua.
Eda dau rogoca wasoma tiko nai tukuni ni dua na waqa levu mai valagi e gole sivita na koro ko Naivaka, e na dau vakarewa vakaveimama na kena kuila, ka tagi na sici ni vakarokoroko, e na nodra rokova tiko na luve ni Lota, ka bulu koto e na dela ni nodratou soso na koro ko Naivaka.
Ia, meda wilika sara mada yani na nona i talanoa o Samisoni Laukoto mai na koro ko Nasau e na Tikina o Navakasiga, e na yasana o Bua.
E kaya o Laukoto ni i tukutuku era dau vakaleleca mai vei koya na tukana, me yacova mai na gauna oqo, era tukuna ni ra sa guilecava na yaca i koya na luve ni Lota ka bulu tiko mai na yasa ni koro ko Naivaka.
Tomana ni ka ga era taura rawa ni o koya na luve ni Lota oqo, e lewe dua ga, ia, o na nona tubutubu turaga, e bau dua vei ira na vakavatu mai Igiladi, ka liutaka tu e dua na baqe levu mai kea e na gauna oya.
E kaya o Laukoto ni gauna e sa vakacegu kina na nona i tubutubu turaga, sa qai lewa me sa la’ki sosomitaki koya na luvena gonetagane oya.
Kuria ni siga ga e tekivu kina, sa dua na ka na levu ni nodra katakata na tamata cakacaka e na baqe oya ni curu tu ga yani o luve ni Lota oqo, ka la’ki taura sara na i tutu vaka manidia ni baqe, me sosomitaki tamana.
“Na bogi tiko ga ni siga oya, era qai basuka kina na baqe levu mai Igiladi na tamata daubutako, e na nodra veivuke na tamata era sa cakacaka makawa tiko e kea.
“Ni qai kida mai na mataka, era sa bilitaki koya kece na luve ni Lota ni o koya e tukuna vei ira na dau butako me ra basuka na baqe.
“Na levu ni nona katakata o tamana, e sa qai tukuna vei luvena me lako tani sara ki na dua na vanua, e sega ni kilai kina na yacana,” kaya o Laukoto.
Tomana ni sa qai cemuri mai nodratou vale na luve ni Lota oya e na tiki ni sekodi sara ga e cudruvi koya kina o tamana ni sa rogoca na i tukutuku ni butako levu e lomai Igiladi e na baqe sara ga ka lesi luvena kina me kena manidia.
E kaya o Laukoto ni gauna e sa kalawa kina vakalima o koya na luve ni Lota me sa curu ki tuba, e sa qai raivuki tale me rawa ni raica tale vakadua na nodratou vale e na i otioti ni gauna.
Kuria ni nona taubale tu oya e na gaunisala balavu, e sega mada ga ni bau vodoka e dua na lori, e na vusolo ni lomana ni sa kaliraki laivi mai vua na nona vale levu, na nona i yau, kei na nona tamata cakacaka, ka vuqa vei ira era dau veivolekati sara vakalevu.
Esa sogolaka sara ga vua na nona i tubutubu turaga na veika kece ka a dodonu me nona, ka taukena dina e na dua na gauna mai muri.
E sa qai kuria vakalevu na nona katakata na luve ni Lota oqo, ni sega madaga ni bau vakatarogi koya o tamana, se cakava dina na veika e sa beitaki vua, ka sa cemuri koya sara ga vakadodonu e na nona rogoci ira ga na nona tamata cakacaka, ka ra a bucina na bukiveretaki nei luvena.
E kaya o Laukoto ni gauna e sa taubaletaka tu kina na gaunisala balavu o koya na luve ni Lota, e sega ni bau vakila ni sa la’ki buto mai na vanua, ka qai la’ki tao ga ni sa yacova e dua na wavu e na mua ni tauni ka ra dau vakavodo kina na waqa ni vakalele ki na dua na yanuyanu, ka rauta ni 10 na kilomita na kena veiyawaki.
Ia, na bogi oya e sega sara ga ni dua na waqa, se dua na tamata cakacaka e tu e na yasa ni wavu, ka ni sega ni dua na waqa e kele tu kina
Kuria na nona i talanoa o Laukoto, ni gauna e sa rogoca kina na domo ni uwa mai cakau o koya na luve ni Lota, e vaka me sa qai lesu tale mai vakamalua vei koya na nona vakasama, ka raica sara e dua na i dabedabe ni toka e na dela ni wavu.
“Nona raica ga na i dabedabe o ya, sa mai dabe sobu sara yani vakamalua, ka vaka e taluva mai nai usouso ni tabana e dua na i colacola levu ka dreketa voli mai e na gauna e taubale tiko mai kina e gaunisala.
“Na gauna e sa vakasarava tu kina na waitui, na waqawaqa ni cina ni veivale mai na yanuyanu ka toka mai tai kei na cagi batabata e liwava koya toka mai e na bogi oya, sa qai tuturu vakamalua na wai ni matana, e na levu ni nona vakasamataka na veibeitaki levu e sa mai cola tu ka a sega dina ga ni vakayacora.
“E tagilagalaga na luve ni Lota oqo, ka sega ni qai madualaka tale e dua na ka, baleta ni sega sara ga ni dua na tamata e raica me wavoki tu e kea.
“Isa Turaga Levu na noqu Kalou, au sa solia oqo na noqu bula vei kemuni, mo ni qai vakatulewataka, ka mo ni lewa talega na vanua me’u sa na goleva, e na vuku ni noqu sa cenuri mai na noqu loma ni vale dina, “ e tagicaka lagalaga toka na luve ni Lota.
Tomana o Laukoto ni gauna e sa oti kina na nona tagi lagalaga, e sa veiciciyaki sara ga na nona vakasama, ka so na gauna e vaka me sa buto mai vua ko vuravura, e na nona la’ki vakasamataka na veibeitaki lasu e vakayacori vua, kei na nona sa cemuri koya mai na nona vale na nona Kalou e na dela ni vuravura oqo.
E kaya o Laukoto ni tukia vakavica na nona qavokavoka me rawa ni kauta laivi na vakasama e lako mai vua, me sa tinia ga na nona bula e na vanua e dabe toka kina e na bogi oya.
Kuria ni gauna e sa vakila kina o koya na luve ni Lota ni vaka me sa seavu yani vakamalua na nona rarawa, e sa qai mai dabe sobu e na dela ni wavu, tekiduru, ka cuva me tara na simede na yadrena, sa qai mai cabora yani e dua na masu ni kerekere ki vua na Kalou Levu ko Tamada, me qai lewa na vo ni nona bula.
Na gauna e sa cava kina na nona masu, ka se veiciriyaki sara tu ga na nona vakanananu, sa vaka e vakila o koya na luve ni Lota oqo ni dua na tamata e sa taubale vakadodonu tiko mai vua.
E qusia vakatotolo na wai ni matana o koya na luve ni Lota, me vaka ga e sega ni dua na ka e yaco, ka mai vakaraici koya matua sara yani na turaga, ka sa lako vakadodonu tiko mai e na vanua e dabe toka kina.
E kaya o Samisoni Laukoto ni nona vakadodonu tu mai na turaga ko ya, e vaka ga e sega ni dua na tamata e dabe tu e kea.
Lako tu ga yani, siviti koya na luve ni Lota, sa lai vica tala na kalawa i liu, sa qai raivuki ka vakadodonu sara yani e na i dabedabe ka dabe toka kina o koya na luve ni Lota.
E kaya o Laukoto ni vakaisulu loaloa taucoko tu na turaga ka lako tiko mai o ya, i sala loaloa, sote loaloa, neketai loaloa, tarausese balavu loaloa, kote loaloa, kei na dua na i vava loaloa.
“Vaka vei au e dua na rarawa levu ni yalo e tarai iko tiko noqu tagane.
“E vaivei, e dua na wekamu voleka e sa leqa? tarogi luve ni Lota yani o koya na turaga i sulu loaloa o ya.
E kurea tu ga vakamalua na uluna o koya na luve ni Lota, ka tarogi koya lesu tale, se sa bau rogoca e dua na butako levu e caka e lomai Igiladi e na bogi.
“O io, au diva sara ga me’u dua vei ira na butako e na bogi,” kaya lesu mai o koya na turaga o ya.
Sa qai tukuna vua o koya na luve ni Lota, ni o koya sara ga e beitaki e na i vakarau lolovira, ka sega madaga ni bau vakaitavi kina vakalailai.
Oi, sa dina, ia na cava ga o mai dabeca taudua tu e na vanua lala oqo e na lomaloma ni bogi batabata oqo? taroga tale yani o koya na turaga ka vakaisulu loaloa tiko.
Sa qai vakamacalataka vua o koya na luve ni Lota ni sa cemuri koya mai na nona i tubutubu turaga, e na veibeitaki vakailasu era tukuna vua o ira na nona tamata cakacaka.
“Isa, au sa qai lomani iko sara vakalevu noqu tagane, kua ni leqa, muri au mai me’u sa na vakaraitaka vei iko na i walewale ni veimau i lavo,” kaya o koya na turaga o ya.
E kaya o Laukoto ni sa qai vakavulici koya na luve ni Lota, o koya na i taukei ni sulu loaloa, e na i walewale kece ni veimau i lavo.
Tomana ni gauna e sa kila vakavinaka kina o luve ni Lota na veimau i lavo, sa qai tekivu cawiritaki vuravura, ka carasoqosoqo ga e na veimatanitu e la’ki veimau kina.
Ia, e dua na ka e qai cakava na luve ni Lota, sa i koya ni baqetaka kece na nona i lavo e na vei matanitu kece e wini kina, ka sega ni kauta vata kei koya, e na nona sa toso tale ki na dua na matanitu vou.
Toso tiko na gauna sa vutuniyau mai kina o koya na luve ni Lota oqo, ka sa dua talega vei ira na cauravou milionea gone duadua e na noda vuravura e na gauna ko ya. Kuria na nona i talanoa o Laukoto ni sa qai lomana na cauravou luve ni Lota oqo, me sa sokota mada mai na noda wasa Pasifika.
Sa qai raica e dua na nona dauniveiqaravi kei na dua na gone yalewa me ratou sa na veitokoni voli mai e na gauna e sa sokota mai kina na noda Pasifika.
E kaya o Laukoto ni dua na bula levu e yacovi koya na luve ni Lota e na gauna e sa sokota mai kina na wasa Pasifika e na nona kele yarayara mai, lako vata tiko na nona wini e na veimau i lavo, baleta na i vakarau ni veimaliwai e mai sotava.
Gole mai Ositerelia, siro sobu sara mai Niu Siladi, Solomoni, Vanuatu, Toga, Samoa ka gole sobu sara mai vaka ki na noda vanua.
Tomana o Laukoto ni gauna e sa yaco mai kina ki Levuka, e sa vakadeitaka sara ga e lomana o koya na luve ni Lota ni sa qai butuki parataisi dina e na i vakarau ni veikauwaitaki e mai sotava kina.
Na bogi tikoga ni siga oya, e sa lomana sara me soko mada vaka ki Rotuma, ka me kakua tale ni vakavoca e dua na yanuyanu e na nona la’ki tekivu mai kina, ka qai siro mai ki na yatu Lau, Lomaiviti, ni bera ni qai takoso vaka ki Kadavu, yatu Yasawa, ka gole lesu tale ki na nona vanua.
Na bogi e ratou kabi tiko kina e na wavu mai Levuka, rau sa veibuku sara na nona dau ni veiqaravi kei koya na gone yalewa e ratou veitomani voli mai, me rau sa na bacani koya na luve ni Lota oqo me rau veiwatini, ka me sa i vakadinadina ga o koya na dau ni veiqaravi.
E na levu ni nona marau o koya na luve ni Lota, kei na i lavo e sa qoqota mai e na veiyasai vuravura, sa mani vakadonuya kina na nodrau kerekere na i tokani ni nona waqa, ka tukuna vei rau me ratou na qai la’ki vakayacora na cakacaka oya, e na gauna e ratou sa biuti Levuka kina me gole vaka ki Vanua Levu.
E kaya o Laukoto ni rauta na 8 na kaloko e na bogi, ni sa donumaki Naivaka sara tu ga na nodratou waqa na veiwekani, sa qai biu ki wai na i kelekele, ka ratou mai kele ciri toka yani.
Sa qai lako o koya na gone yalewa, la’ki sisili vinaka, vakaboroya mai na kaloni boi malumu, ka tokara mai e dua na i vinivo vulavula balavu mamare vinaka, me ubia vinaka na yagona, ka sei toka e dua na belena me rawa ni laurai toka mai vakalailai na sagana.
Oti oya, sa mai takiva yani e rua na bilo waini, ka mai waraki luve ni Lota toka yani me sa mai caka na nodrau vakamau.
E sega vakadua ni kila o koya na luve ni Lota, ni nona wawa toka o ya o gone yalewa, e rau sa veinakitaka oti kei dau ni veiqaravi, me sova na poisoni e na bilo waini damudamu ka toka e matana, ka mai uliraka no yani vakamalua.
E na qai tomani tale yani
